Feudalizm był systemem w 10-13 wieku europejskich społeczeństw średniowiecznych, gdzie hierarchia społeczna została ustanowiona na podstawie lokalnej kontroli administracyjnej i podziału ziemi na jednostki (fliefs). Ziemianin (Pan) dał Lenno, wraz z obietnicą ochrony wojskowej i prawnej, w zamian za jakąś zapłatę od osoby, która ją otrzymała (wasal).

wypłata wasala na rzecz pana Zwykle przychodziła w formie feudalnej służby, co mogło oznaczać służbę wojskową lub regularną wypłatę produktów lub pieniędzy. Zarówno pan, jak i wasal byli wolnymi ludźmi, a termin feudalizm nie jest powszechnie stosowany do relacji między wolnym chłopstwem (pańszczyzną lub Willem) a osobą o wyższej randze społecznej, na której ziemi pracowali.

problemy definicji

chociaż termin „feudalizm” i „społeczeństwo feudalne” są powszechnie używane w tekstach historycznych, uczeni nigdy nie uzgodnili dokładnie, co te terminy oznaczają. Termin ten był stosowany do europejskiego społeczeństwa średniowiecznego począwszy od XVI wieku, a następnie do społeczeństw gdzie indziej, zwłaszcza w okresie Zhou W Chinach (1046-256 pne) i okresie Edo w Japonii (1603-1868). Termin feudalizm nie był używany przez ludzi żyjących w średniowieczu. System feudalny, raz zdefiniowany, nie może być również stosowany jednolicie w różnych państwach europejskich, ponieważ w różnych obszarach geograficznych i w różnych wiekach istniały różnice w Prawie i zwyczajach. W konsekwencji wielu historyków uważa, że termin feudalizm ma ograniczone zastosowanie w rozumieniu średniowiecznych społeczeństw.

Oxford English Dictionary ma tak zwięzłą definicję feudalizmu, jak wszędzie, a jednocześnie zawiera różne poziomy zastosowania:

dominujący system społeczny w średniowiecznej Europie, w którym szlachta posiadała ziemie z Korony w zamian za służbę wojskową, a wasale byli z kolei dzierżawcami szlachty, podczas gdy chłopi (villeins lub pańszczyźniani) byli zobowiązani do życia na ziemi swego pana i oddawania mu hołdu, pracy i udziału w produkcji, teoretycznie w zamian za ochronę wojskową.

początki feudalizmu

słowo „feudalizm” wywodzi się od średniowiecznych łacińskich terminów feudalis, oznaczających opłatę, i feodum, oznaczających fief. Opłata oznaczała dany Grunt (Lenno) jako zapłatę za regularną służbę wojskową. System ten miał swoje korzenie w rzymskim systemie dworskim (w którym robotnicy byli wynagradzani ochroną, żyjąc na dużych posiadłościach) oraz w VIII-wiecznym królestwie Franków, gdzie król dawał ziemię za życie (dobroczynność), aby wynagrodzić lojalną szlachtę i otrzymać służbę w zamian. Właściwy system feudalny stał się rozpowszechniony w Europie Zachodniej od XI wieku, głównie dzięki Normanom, którzy ich władcy rzeźbili i rozdawali ziemie, gdziekolwiek podbiły ich wojska.

władcy& wasale

zaczynając od szczytu piramidy społecznej, monarcha – dobrym przykładem jest Wilhelm Zdobywca (R. 1066-1087), który uważał wszystkie ziemie Anglii za swoją osobistą własność – mógł dać działkę ziemi (bez ustalonej wielkości) szlachcicowi, który w zamian byłby wasalem tego monarchy, to znaczy obiecałby lojalność i służbę, gdy będzie to wymagane. W ten sposób powstała osobista więź. Najbardziej powszechną i potrzebną służbą była służba wojskowa. Do obowiązków wojskowych należały walki w armii monarchy lub ochrona dóbr Korony, takich jak zamki. W niektórych przypadkach zamiast służby wojskowej może być oferowana płatność pieniężna (znana jako scutage), którą monarcha następnie płacił najemnym żołnierzom. Wasal otrzymywał wszelkie dochody z ziemi, miał władzę nad jej mieszkańcami i mógł przekazać te same prawa swoim spadkobiercom.

szlachta, która otrzymała ziemię, często nazywaną wasalami suzeraina, mogła mieć znacznie więcej, niż potrzebowali lub mogli zarządzać sobą, dlatego często sub-let jej części do dzierżawy wasali. Po raz kolejny dana osoba otrzymała prawo do korzystania z tej ziemi i czerpania z niej zysków, a w zamian, w takiej czy innej formie, zawdzięczała usługę właścicielowi ziemskiemu. Służba ta mogła ponownie przybrać formę służby wojskowej (typowej w przypadku rycerza) lub, jako że dzierżawcy mogli należeć do niższej klasy społecznej (ale nadal byli wolni) i mogli nie posiadać niezbędnych umiejętności wojskowych lub sprzętu, częściej oferowali procent swoich dochodów z ziemi, którą dzierżawili (w pieniądzach lub produktach) lub, w późniejszym średniowieczu, dokonywali stałej płatności czynszu. Były również nieregularne specjalne opłaty, które miały być wypłacane Panu, takie jak kiedy jego najstarsza córka wyszła za mąż lub jego syn został pasowany na rycerza.

układ, który stworzył wasala, był znany jako „hołd”, ponieważ często klękali przed swoim szczególnym panem feudalnym i składali przysięgę lojalności, za którą w zamian otrzymywali nie tylko ziemię, ale także ochronę swego pana, jeśli i kiedy była taka potrzeba. Obietnica ochrony nie miała najmniejszego znaczenia w czasie wojny, kiedy zdarzały się częste najazdy ze strony wrogich sąsiednich państw i kiedy istniało nieustające niebezpieczeństwo powszechnego bandytyzmu. Ochrona miała również formę wsparcia prawnego i reprezentacji, jeśli wasal znalazł się w sądzie cywilnym lub kościelnym. Dzierżawca zazwyczaj przekazywał dzierżawę swojemu spadkobiercy, chociaż czasami można było sprzedać prawo dzierżawy osobie trzeciej, pod warunkiem, że pan, który był właścicielem ziemi, zgodził się.

inny rodzaj relacji w społeczeństwach feudalnych, zwłaszcza w średniowiecznych Niemczech i Francji, obejmował allod, niezbywalną własność, tj. taką, której nie można było odzyskać. Posiadacze allod nadal zawdzięczali jakąś formę wierności wyższemu miejscowemu Lordowi, ale związek nie opierał się na własności ziemi, a więc lojalność była trudniejsza do wyegzekwowania.

system feudalny utrwalił się jako status quo, ponieważ kontrola ziemi wymagała zdolności do pełnienia służby wojskowej, a ze względu na związane z tym koszty (broni, zbroi i koni) ziemia była wymagana do sfinansowania służby wojskowej. W ten sposób istniał wieczysty podział między arystokracją ziemską (monarchami, panami i niektórymi dzierżawcami) a tymi, którzy pracowali dla nich na ziemi, którzy mogli być wolnymi lub nieobojętnymi robotnikami. Unfree robotnicy byli poddani, znany również jako villeins, którzy byli na dole piramidy społecznej i którzy stanowili zdecydowaną większość ludności. Chłopi pracowali, bez wynagrodzenia, na ziemi należącej lub wynajmowanej przez innych, aby produkować żywność dla siebie i, co równie ważne, żywność i zysk dla swoich panów. Byli często traktowani jak niewolnicy i nie mogli opuścić majątku, na którym mieszkali i pracowali. Termin feudalizm jest jednak powszechnie stosowany przez współczesnych historyków tylko do relacji między panami i wasalami, a nie chłopstwem. Związek między pańszczyzną a właścicielem ziemskim lub dzierżawcą określa się raczej jako system dworski po najpowszechniejszej jednostce ziemi, „dworku”.

konsekwencje & skutki

konsekwencją systemu feudalnego było stworzenie bardzo zlokalizowanych grup społeczności, które zawdzięczały lojalność konkretnemu miejscowemu Panu, który sprawował absolutną władzę w swojej domenie. Ponieważ fiefy były często dziedziczne, ustalono stały podział klasowy między tymi, którzy posiadali ziemię, a tymi, którzy ją dzierżawili. System ten był często ważony na korzyść władcy, ponieważ gdy szlachcic zmarł bez dziedzica, jego majątek wracał do monarchy, aby zachować go dla siebie lub redystrybuować na innego szlachcica. Monarchowie mogli rozdzielać ziemię dla celów politycznych, rozdrabniając majątki szlacheckie lub dystansując go od Dworu. Trudno było również śledzić, kto jest właścicielem, co doprowadziło do takich kontroli, jak Domesday Book z 1087.

dodatkowym efektem była obecność wasali w lokalnych sądach, które naradzały się w sprawach dotyczących majątków ich panów. W ten sposób może dojść do wyraźnego konfliktu interesów i braku bezstronności, nawet jeśli poważniejsze sprawy karne trafią do sądów koronnych.

ponadto system stosunków feudalnych może wywołać poważne niepokoje. Czasami monarcha może nalegać na aktywną służbę wojskową z powodu wojny, ale szlachta może również odmówić, jak to się stało z królem Anglii Janem w 1215 roku i buntem baronów, które doprowadziły do podpisania Magna Carta. W 1215 r.i w kolejnych rewoltach w XIII w. baronowie działali kolektywnie dla własnych interesów, co było bezpośrednim zagrożeniem dla całego systemu feudalizmu, opartego na pojedynczych panach i wasalach wypracowujących własne prywatne układy. Służba wojskowa została zredukowana do ustalonych terminów, zazwyczaj 40 dni w Anglii, w celu zmniejszenia obciążenia szlachty, tak aby nie pozostawiali swoich ziem bez opieki zbyt długo. Zwykle jednak 40 dni nie wystarczało, aby przeprowadzić kampanię, więc monarcha był zobowiązany do płacenia najemnikom, zadając kolejny cios tradycji feudalizmu i wasalstwa.

upadek feudalizmu

średniowieczny feudalizm był zasadniczo oparty na relacji wzajemnej pomocy między panem a wasalem, ale ponieważ system ten stał się z czasem bardziej złożony, związek ten osłabł. Lordowie stali się właścicielami wielu posiadłości, a wasale mogli być dzierżawcami różnych działek, tak że lojalność stała się zdezorientowana, a nawet sprzeczna z ludźmi wybierającymi honorowanie relacji, które najlepiej odpowiadały ich własnym potrzebom.

kolejnym ciosem dla systemu były nagłe spadki liczby ludności spowodowane wojnami i zarazami, szczególnie czarną śmiercią (która osiągnęła szczyt w latach 1347-1352) oraz bunty chłopskie (najbardziej znane w Anglii w 1381). Takie kryzysy powodowały chroniczny niedobór siły roboczej i opuszczanie majątków, ponieważ nie było nikogo, kto by je pracował. Rozwój dużych miast sprawił, że pracownicy opuszczali tereny wiejskie, aby znaleźć lepszą przyszłość i nowe miejsca pracy.

w XIII wieku wzrost handlu i większe wykorzystanie monet zmieniło sposób funkcjonowania systemu feudalnego. Pieniądze pozwalały panom feudalnym płacić suwerenowi zamiast pełnienia służby wojskowej; użycie najemników przez monarchę oznaczało wówczas służbę wojskową, przez co sami baronowie stali się mniej ważni dla obrony królestwa. Odwrotnie, monarcha mógł teraz rozdawać pieniądze zamiast ziemi w swoim systemie nagród. Bogata Klasa Kupiecka rozwinęła się bez więzów lojalności wobec kogokolwiek poza władcą, dostawcami i klientami. Nawet poddani mogli czasem wykupić wolność i uciec przed okolicznościami, w których się urodzili. Wszystkie te czynniki przyczyniły się do osłabienia systemu feudalnego opartego na własności ziemi i służbie, nawet jeśli feudalizm w niektórych formach i miejscach utrzymywałby się poza okresem średniowiecza.